สุโขทัยเป็นแหล่งผลิตและจำหน่ายเครื่องประดับทองและเงินลายโบราณที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวแตกต่างจากแหล่งผลิตอื่น ซึ่งนับได้ว่าเป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันทรงคุณค่า ด้วยถือเป็นงานหัตถศิลป์ที่ใช้ความประณีตสูงในการผลิต มีลักษณะพิเศษจากกระบวนการผลิตด้วยมือทั้งหมด และใช้วัตถุดิบทองคำที่มีค่าความบริสุทธิ์สูงถึง 99.99% โดยมีต้นแบบหรือแรงบันดาลใจมาจากการประยุกต์ลวดลายโบราณทั้งจากโบราณสถานโบราณวัตถุ รวมถึงสิ่งต่างๆ รอบตัวที่เป็นรากเหง้าของวิถีชุมชน ไม่ว่าจะเป็นลวดลายประติมากรรม รูปเคารพ ลายปูนปั้น และภาพจิตรกรรมฝาผนัง อาทิเช่น ลายนางพญาซึ่งมีที่มาจากลายปูนปั้นของวัดนางพญา ลายเครือวัลย์ที่เลียนแบบมาจากเถาวัลย์ เป็นต้น พร้อมทั้งพัฒนาและผสมผสานแนวคิดสร้างสรรค์สู่การประดิษฐ์รูปแบบใหม่ๆ จนกลายเป็นชิ้นงานเครื่องประดับที่มีคุณค่าแฝงเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่ค่อนข้างชัดเจนทั้งจากลวดลายหรือการออกแบบ เช่น ลักษณะการถักเส้นทอง การทำลูกประคำ การฉลุลายบนชิ้นงาน การลงยาเพิ่มสีสัน รวมถึงกระบวนการผลิตที่อาศัยจินตนาการและความเชี่ยวชาญ จนถ่ายทอดออกมาเป็นงานเครื่องประดับทองแห่งยุคสมัย โดยเฉพาะพื้นที่ตำบลท่าชัย อำเภอศรีสัชนาลัย อาจกล่าวได้ว่า เป็นแหล่งผลิตเครื่องประดับทองและเงินลายโบราณที่สำคัญแห่งหนึ่งของไทยที่มีชื่อเสียงไปทั่วโลก
ลักษณะตลาดสินค้าเครื่องประดับทองและเงินสุโขทัย
“เครื่องประดับทองสุโขทัย” ถือเป็นสินค้าที่ได้รับการยอมรับในฝีมือการผลิตด้วยความประณีตวิจิตรบรรจงทั้งในระดับประเทศและในตลาดต่างประเทศ โดยเฉพาะ สปป.ลาว กัมพูชา และเมียนมา ซึ่งผู้ซื้อส่วนใหญ่จะเป็นนักท่องเที่ยวที่เดินทางมาแวะเลือกซื้อสินค้าที่ร้านทองต่างๆ ซึ่งตั้งเรียงรายอยู่ในบริเวณใกล้เคียงกันระหว่างทางไปสถานที่ท่องเที่ยว และลูกค้าที่ตั้งใจมาซื้อเครื่องประดับทองลายโบราณของสุโขทัยโดยเฉพาะ รวมทั้งลูกค้าที่ติดตามข้อมูลสินค้าผ่านช่องทางออนไลน์ต่างๆ อีกทั้งเมื่อถึงงานแสดงสินค้าโอทอปของไทยที่จัดแสดงเป็นประจำทุกปี ณ อิมแพค เมืองทองธานี กรุงเทพฯ (ปีละ 2 ครั้ง ราวเดือนมิถุนายนและสิงหาคม) ก็จะมีลูกค้าทั้งชาวไทยและต่างประเทศเดินทางมาเลือกซื้อสินค้าภายในงานจากร้านทองที่ร่วมออกบูธแสดงสินค้าอย่างหนาแน่น งานแสดงสินค้าโอทอปจึงถือเป็นงานสำคัญที่ร้านทองลายโบราณของสุโขทัยให้ความสำคัญ เพราะสามารถสร้างยอดขายให้กับทางร้านได้ค่อนข้างมากในแต่ละปี โดยเฉพาะในช่วง 1-2 ปีนี้ที่มีกระแสรณรงค์การแต่งกายชุดไทยและจากความนิยมในละครบุพเพสันนิวาส ยิ่งทำให้เครื่องประดับทองลายโบราณของสุโขทัยมียอดขายเพิ่มมากขึ้นจนบางร้านนั้นผลิตไม่ทันกับความต้องการของลูกค้า
กระบวนการผลิตเครื่องประดับทองสุโขทัยจากร้านบ้านทองสมสมัย
นอกจากเครื่องประดับทองลายโบราณแล้ว สุโขทัยยังโดดเด่นในสินค้าเครื่องประดับเงินลายโบราณในรูปแบบเดียวกับเครื่องประดับทองลายโบราณ ที่ผู้ประกอบการบางส่วนมองเห็นช่องว่างทางการตลาด ต่อยอดเพิ่มมูลค่าเจาะกลุ่มลูกค้าที่มีรายได้ปานกลางและน้อยซึ่งต้องการซื้อเครื่องประดับลายโบราณเช่นกัน แต่ยังไม่มีกำลังซื้อเครื่องประดับทองที่มีราคาค่อนข้างสูง ทำให้สุโขทัยโดยเฉพาะพื้นที่ตำบลท่าชัย อำเภอศรีสัชนาลัยจึงมีทั้งการผลิตและจำหน่ายเครื่องประดับทองและเงินลายโบราณ รวมถึงเครื่องทองและเครื่องเงินที่มีลวดลายสวยงามคงอัตลักษณ์ความเป็นไทยอย่างชัดเจน
แหล่งค้าเครื่องประดับทองและเงินโบราณในสุโขทัย
ย่านการค้าเครื่องประดับทองและเงินลายโบราณที่สำคัญของจังหวัดสุโขทัย แบ่งเป็น 2 ส่วนหลักๆ คือ ส่วนแรก พื้นที่ในเขตอำเภอศรีสัชนาลัย และส่วนที่สอง พื้นที่ในเขตอำเภอเมือง
1) ย่านการค้าในตำบลท่าชัย อำเภอศรีสัชนาลัย ในย่านนี้ส่วนใหญ่เป็นร้านเครื่องประดับทองและเงินลายโบราณซึ่งมีการกระจุกตัวของร้านค่อนข้างมาก ประกอบด้วย 2 พื้นที่ ได้แก่ บริเวณชุมชนวังยายมาก (ใกล้สำนักงานเทศบาลศรีสัชนาลัย) และบริเวณชุมชนตลาดท่าชัย (ใกล้ตลาดสดเทศบาล) ขณะที่บริเวณเส้นทางไปอุทยานศรีสัชนาลัย ก็เป็นอีกพื้นที่หนึ่งที่มีแหล่งผลิตเครื่องประดับทองและเงินลายโบราณตั้งอยู่หลายแห่ง แต่อาจจะมีความหนาแน่นน้อยกว่าพื้นที่ 2 แห่งแรก ร้านเครื่องประดับทองและเงินลายโบราณที่ตั้งอยู่ในพื้นที่เขตอำเภอศรีสัชนาลัย มีอยู่ประมาณ 20-25 ร้าน โดยร้านเก่าแก่ดั้งเดิมมีอยู่ 4 ร้าน คือ บ้านทองสมสมัย บ้านทองสมศักดิ์ ร้านทองนันทนา และร้านอรอนงค์
เครื่องเงินและเครื่องประดับเงินลายโบราณของสุโขทัย
2) ย่านการค้าในเขตอำเภอเมือง มีร้านเครื่องประดับเงินลายโบราณ และเครื่องประดับอัญมณี ที่ตั้งอยู่ในเขตตำบลเมืองเก่า หรือเขตเมืองเก่าสุโขทัย ใกล้กับบริเวณอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย เดิมพื้นที่แห่งนี้เคยเป็นแหล่งผลิตเครื่องประดับทองและเงินลายโบราณที่สำคัญแห่งหนึ่งของจังหวัดสุโขทัยมาก่อน ก่อนที่ช่างฝีมือส่วนใหญ่จะย้ายไปทำงานผลิตเครื่องประดับในพื้นที่ต่างๆ โดยเฉพาะอำเภอศรีสัชนาลัยเช่นในปัจจุบัน เนื่องจากเป็นพื้นที่ที่มีร้านเครื่องประดับทองและเงินจำนวนมาก รวมถึงเป็นแหล่งผลิตและจำหน่ายสินค้าเครื่องประดับที่สำคัญ อย่างไรก็ตาม เมืองเก่าสุโขทัยก็ยังคงมีช่างฝีมือส่วนหนึ่งที่ยังคงตั้งถิ่นฐานอยู่ในพื้นที่นี้ และรับงานผลิตเครื่องประดับทองและเงินทั้งลายโบราณและแบบอื่นๆ ให้กับลูกค้าที่มาสั่งทำสินค้า รวมถึงรับผลิตชิ้นงานจากร้านเครื่องประดับทองและเงินทั้งในพื้นที่จังหวัดสุโขทัย และพื้นที่อื่นๆ โดยเฉพาะกรุงเทพฯ
ทั้งนี้ จากการสัมภาษณ์เจ้าของร้านบ้านทองสมสมัย และประธานคลัสเตอร์ทองเงินสุโขทัยซึ่งเป็นเจ้าของร้านปอยหลวง พบว่า หากนับรวมช่างทองและช่างเงินทั้งหมดของจังหวัดสุโขทัยทั้งที่ทำงานอยู่ในอำเภอเมือง และอำเภอศรีสัชนาลัย คาดว่าจะมีจำนวนรวมประมาณ 1,000-2,000 คน ซึ่งเป็นช่างฝีมือที่ทำงานประจำอยู่ในร้านเครื่องประดับทองและเงินต่างๆ ในจังหวัดสุโขทัย และเป็นช่างฝีมือที่รับงานอิสระ
ศูนย์ข้อมูลอัญมณีและเครื่องประดับ
สถาบันวิจัยและพัฒนาอัญมณีและเครื่องประดับแห่งชาติ (องค์การมหาชน)
พฤศจิกายน 2561
บทความนี้เกิดจากการเขียนและส่งขึ้นมาสู่ระบบแบบอัตโนมัติ สมาคมฯไม่รับผิดชอบต่อบทความหรือข้อความใดๆ ทั้งสิ้น เพราะไม่สามารถระบุได้ว่าเป็นความจริงหรือไม่ ผู้อ่านจึงควรใช้วิจารณญาณในการกลั่นกรอง และหากท่านพบเห็นข้อความใดที่ขัดต่อกฎหมายและศีลธรรม หรือทำให้เกิดความเสียหาย หรือละเมิดสิทธิใดๆ กรุณาแจ้งมาที่ ht.ro.apt@ecivres-bew เพื่อทีมงานจะได้ดำเนินการลบออกจากระบบในทันที
